Tvrdjava „Ram” na Dunavu

• Gradiste se nalazi na delu prostora na kome su Rimljani izgradili u prvom veku nove ere naselje-tvrdjavu Pincum. Pincum, nazvan po istoimenoj reci Pincus (Pek), postao je ubrzo trgovacki i zanatski centar i znacajna recna luka. Vrhunac razvitka dozivljava za vreme vladavine cara Hadrijana (II vek n.e). Pincum je tada uzivao siroku autonomiju, ukljucujuci i pravo da kuje sopstveni novac. Slabljenjem Rimske Imperije i nadiranjem azijskih plemena Huna i Avara, grad gubi samostalnost. Sve do formiranja srpske despostovine ovim prostorima smenjivali su se razni narodi i osvajacke vojske.

• Ime Veliko Gradiste prvi put se pominje u Ravanickoj povelji iz 1381. godine. Dolaskom Turaka na ove prostore grad gubi na znacaju. Pocetkom osamnaestog veka grad se u turskim knjigama pominje pod imenom Ipek. Brojao je 100 turskih i 70 srpskih kuca.

• Grad pocinje da se razvija proterivanjem Turaka sa ovih prostora. U vreme vladavine Milosa Obrenovica ima znacajnu ulogu u trgovini. Zajedno sa Ramom, postaje velika luka odakle se stoka izvozila u druge delove Evrope. Vremenom postaje najjaca varosica u okrugu. Medju prvim gradovima u Srbiji dobija telegraf, postu ( staciju), parobrodsku stanicu i carinarnicu. Sredinom devetnaestog veka Gradiste je administrativno sediste Ramskog sreza. Sezdesetih godina proslog veka ubraja se u najvece palanke.

Veliko Gradiste - Carsija (1912. god)

• Zahvaljujuci razvijenoj trgovini, vidjeniji Gradistanci pohodili su ondasnje evropske centre, narocito Bec i Pestu. Odatle su nadirali snazni kulturni uticaji. Grad je vec krajem 19. veka imao gimanziju, bolnicu, biblioteku, apoteku. U gradu su izlazile lokalne novine „Pek”, „Gradistanac” i „Iskrena rec”.Grad je medju prvim varosicama dobio elektricnu struju: 1913. godine zasijala je ovde elektricna sijalica sa hidrocentrale podignute na reci Pek.

• Iz tog vremena sacuvana je Stara carsija sa vise zgrada podignutih krajem proslog veka. Krasi ih bogata fasadna ornamentika i raskos, koji na svoj nacin govori o ekonomskoj moci i prefinjenom evropskom ukusu njihovih graditelja i vlasnika. Carsija kao ambijentalna kulturno-istorijska celina proglasena je spomenikom kulture.